تربیت از دریچه نگاه پدر امت

امام علی(ع) نمونه کامل انسان الهی، الگوی تربیتی اسلام و تبلور عینی تفکر توحیدی است. انسان والایی که از کودکی در محضر پیامبر اکرم(ص) رشد کرد، در مکتب او پرورش یافت و در پرتو ابعاد روحی و مکارم اخلاقی والای ایشان و در سایه فرهنگ قرآنی شخصیتش شکل گرفت.

نبض ما -گردآوری: امیرحسین ورشوچی (مدرس دانشگاه)

در کلام امام علی(ع) که همه چیز رنگ و بوی الهی دارد، طبعا روشها، ابزارها، مواد، مراحل، عوامل و اهداف تربیت نیز خداگونه و به منظور تکامل انسان، تصفیه روح، رهایی از بندگی غیرخدا و مبارزه با نفس اماره است.امام علی(ع) روز۱۳ رجب و۳۳ سال قبل از هجرت در کعبه خانه خدا به دنیا آمد. او نخستین و آخرین کسی است که در کعبه زاده می شود، به مناسبت این روز، از کلام  امام علی(ع)  روش هایی را برگزیدیم تا شاید بتوانیم در سایه ی عنایت این بزرگوار این تعالیم را عملی کنیم.

اگر بپذیریم که تربیت به معنای آموزش آداب پسندیده و تخلق به اخلاق نیکوست یا اگر آن را به تغییرات مطلوب و همه جانبه در ابعاد مختلف وجود انسان برای نیل به کمال تعبیر کنیم، از کلام و مرام امیرالمؤمنین (ع) می توان روش هایی را برای تربیت انسان های صالح، متعهد و کارآمد دریافت کرد.
از جمله روش هایی که در تربیت انسان بسیار مؤثر است، پاسبانی از خویش و محاسبه نفس است، امام صادق (ع) می فرماید: «لَیسَ یَعْنی اَکْثَرُ عَمَلاً وَلکِنْ اَصْوَبَکُمْ عَمَلاً و اِنَّمَا الاْصابَهُ خَشْیَهُ اللّهِ و النِّیَهُ الصّادِقَهُ؛ منظور این نیست که چه کسی بیشتر عمل می کند، بلکه مراد آن است که چه کسی بهتر عمل می کند و صحت عمل آنها ناشی از خشیت الهی و نیّت صادقانه است»
باید به این موضوع توجه ویژه داشت که محاسبه و بازبینی آنچه انسان روزانه انجام می دهد، انسان را از غفلت محفوظ می دارد، و مصون ماندن از غفلت، در تربیت و تزکیه مؤثر و کارساز است و انسان را به تکامل معنوی و تقویت خودآگاهی سوق می دهد.

باید دانست یکی دبگر از اصول رعایت زهد و تقوا است که به پارسایی تعبیر می شود، چنانچه امام علی(ع) می فرماید: پارسایان گروهی هستند که ظاهرا اهل دنیایند، اما به واقع اهل آن نیستند. در دنیا زندگی می کنند مانند کسی که در آن نیست، زیرا به آن دل نبسته اند و سرای عاریتش پنداشته اند.
معاشرت و ارتباط با انسان های صالح و پرهیزکار روشی مؤثر و مطلوب در تربیت انسان هاست، چنانچه حضرت می فرمایند: از دیدگاه امام علی(ع) باید کسانی را برای دوستی و معاشرت برگزید که راستگو، درستکار، امین، بیداردل، آگاه، باایمان و متدین باشند و از آنها خواست که حالات و اخلاق ناپسندمان را تذکر دهند و مراقب رفتار و گفتار ما باشند و از عیوب آشکار و پنهانی که داریم آگاه مان کنند.
ثمرات چنین ارتباطاتی سبب می شود شخص دارای حسن معاشرت، خوش خلقی و توجه به شاخص انسانی، از آموزه های اساسی دین اسلام و روش های مطلوب تربیتی است و از منظر فردی، مایه تعالی روح، کرامت نفس و راه نیل به مقام عالی انسانی است و از نظر اجتماعی باعث محبوبیت و بهبود زندگی. تذکرات و یادآوری های دوستان لایق و متعهد، باعث شناخت بیماری های فکری و روحی و عیوب و رذائل اخلاقی و در نتیجه اصلاح آنها خواهد بود.
امام علی(ع) در نامه ای که به حارث همدانی نوشته سفارش کرده است: از نشست و برخواست با گناهکاران بپرهیز؛ چون پیوند بَد سرانجام، شر و بدی به بار می آورد. همچنین فرموده است: «صُحْبَهُ الاْشْرارِ تَکْسِبُ الشَّرَ…؛ نتیجه همنشینی با اشرار و خطاکاران، جذب به بدی و شرارت است»، «اِیّاکُمْ وَ مُجالِسَهُ اَبْنَاءِ الدُّنْیا فَفِی ذلِکَ ذَهابُ دِینِکُمْ وَ یُعَقِّبُکُمْ نِفاقَا و ذلِکَ داءٌ رَدِیٌّ لاشَفَاءَ لَهُ» مانند باد که چون از گذرگاه متعفن عبور می کند بوی تعفن به خود می گیرد.

در نهایت باید توجه داشت تربیت از حیاتی ترین ابعاد زندگی انسان است و در پرتو آن ،انسان به سعادت مطلوب نائل می آید، در فرامیشات امام علی (ع) و دیگر ائمه اهل بیت (ع) مکررا از این امر مهم پرده برداشته وآثار و نتائج مثبت تربیت فرزند و پیامدهای منفی بی توجهی به آن را بیان داشته اند و باید دانست در مکتب تربیتی اهل بیت تربیت از از پیش از تولد شروع شده و در نوزادی و نونهالی فرزند ادامه می یابد و این تربیت همچنان ادامه دارد و دیده می شود.
باید دانست برای شناخت و تلاش در این راه و اقدام به تربیت خود و دیگران و تلاش برای بهبود جامعه هیچ گاه دیر نیست و هر زمان افراد بتوانند با عزمی راسخ چنین کارهایی را شروع کنند قدمی بزرگ برداشته اند.

منابع:

غررالحکم، مستدرک الوسائل، حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، حوزه نت،مجله فرهنگ کوثر